Saklı paylarının karşılığını alamayan mirasçılar, mirasbırakanın tasarruf edebileceği kısmı aşan tasarruflarının tenkisini dava edebilirler.

Yasal mirasçıların paylarına ilişkin olarak tasarrufta yer alan kurallar, mirasbırakanın arzusunun başka türlü olduğu tasarruftan anlaşılmadıkça, sadece paylaştırma kuralları sayılır.

Saklı pay sahibi mirasçılar miras bırakanın altsoyu anne ve babası veya eşidir. Bu mirasçıları bulunan miras bırakan ancak belirli hudutlar dahilinde mirasında tasarruf edebilir. Yani mirasçının miras bırakanın dokunamadığı terekeden alacağı bir pay vardır. Buna saklı pay denir saklı pay altsoy için yasal miras payının yarısı; anne ve babadan her biri için yasal miras payının dörtte biri, sağ kalan eş için, altsoy veya ana ve baba zümresi ile birlikte mirasçı olması halinde yasal miras payının tamamı diğer hallerde yasal miras payının dörtte üçüdür.

Tasarruf edilebilir kısım miras bırakanın ölümü günündeki durumuna göre hesaplanır. Yani tasarruf ölümden on sene önce yapılmış ise tasarruf tarihinde saklı pay zedelenmiyor olsa dahi ölüm tarihinde saklı pay zedeleniyor ise tenkis davası açılabilir.

Yapılan tasarruf bir malın doğrudan doğruya temliki olabileceği gibi bedelin muris tarafından ödenerek mirasçıya kazandırma şeklinde de olabilir. Örneğin babanın çocuğa bir ev alması gibi.

Bu dava ile ölüme bağlı yahut sağlar arası kazandırmaların saklı pay oranına çekilmesi amaçlanır.

Tenkis davası ayni bir hakka dayalı dava olmayıp şahsi hakka dayalı bir talep olduğundan murisle yaptığı işlem neticesinde bir kazandırma elde eden davalı eğer bu tasarruf edilen malı başka bir kişiye satmış ise bu takdirde bu malı satın alan kişiye karşı dava açılamaz. Ancak kötü niyetli üçüncü kişiler kötü niyetin ispati ve durumu bildiği ispatlanmak kaydıyla davada taraf gösterilebilir ve dava bu kişiye karşı da yöneltilebilir.

Tenkis davası saklı pay tamamlanıncaya kadar önce ölüme bağlı olarak yapılmış tasarruflardan yapılır. Bu yeterli olmazsa en yeni tarihli olandan başlayarak eskisine doğru ölüme bağlı olmayan kazandırmalar üzerinde yapılır.

Tenkis miras bırakanın arzusunun başka türlü olduğu tasarruftan anlaşılmadıkça mirasçı atanması yoluyla veya diğer bir ölüme bağlı Tasarrufla elde edilen kazandırmaların tamamında orantılı olarak yapılır. Ölüme bağlı Tasarrufla kazandırma elde eden kimse bazı vasiyetleri yerine getirmekle yükümlü kılınmışsa bu vasiyetleri yerine getirebilmek için yapmış olduğu harcamalar talep edilen tenkis alacağından düşülür.

Saklı paylı mirasçılara yapılan kazandırmalar saklı payı aşan kısım üzerinden saklı payı olmayan miraçılara yapılan kazandırmalar ise tamamı üzerinden tenkise tabi tutularak saklı payı zedelenen mirasçının payı tamamlanır. Belirli bir mal vasiyetinde ise bu mal tenkise tabi tutulur ise davalı vasiyet alacaklısı tercih hakkına sahiptir. Dilerse tenkisi gereken kısmın değerini ödeyerek malın kendisine verilmesini, dilerse tasarruf edilebilir kısmının değerini karşılayan parayı isteyebilir.

Değerinde azalma meydana gelmeksizin bölünmesine olanak bulunmayan belirli bir mal vasiyeti tenkise tabi olursa, vasiyet alacaklısı, dilerse tenkisi gereken kısmın değerini ödeyerek malın verilmesini, dilerse tasarruf edilebilir kısmın değerini karşılayan parayı isteyebilir.

Tasarruf konusu malın vasiyet alacaklısında kalması durumunda, malın tenkis sebebiyle vasiyet borçlusuna verilmesi gereken, aksi halde tasarruf oranı içinde kalan kısmının karar günündeki değerinin para olarak ödetilmesine karar verilir.

Bu kurallar, sağlararası kazandırmaların tenkisinde de uygulanır.

Türk medeni kanununun 565 maddesinde 4 bent halinde sayılan karşılıksız kazandırmalar, ölüme bağlı tasarruflar gibi tenkise tabidir:

1. Mirasbırakanın, mirasçılık sıfatını kaybeden yasal mirasçıya miras payına mahsuben yapmış olduğu sağlararası kazandırmalar, geri verilmemek kaydıyla altsoyuna malvarlığı devri veya borçtan kurtarma yoluyla yaptığı kazandırmalar ya da alışılmışın dışında verilen çeyiz ve kuruluş sermayesi,

2. Miras haklarının ölümden önce tasfiyesi maksadıyla yapılan kazandırmalar,

3. Mirasbırakanın serbestçe dönme hakkını saklı tutarak yaptığı bağışlamalar ve ölümünden önceki bir yıl içinde adet üzere verilen hediyeler dışında yapmış olduğu bağışlamalar,

4. Mirasbırakanın saklı pay kurallarını etkisiz kılmak amacıyla yaptığı açık olan kazandırmalar.

Bazen miras bırakan doğrudan malın mülkiyetini kazandırmak yerine kullanma ve yararlanma hakkını verebilir. Örneğin taşınmaz üzerinde intifa hakkı tanıyabilir. Bu durumda mirasbırakan, tahmin edilen devam sürelerine göre sermayeye çevrilmeleri halinde tasarruf edilebilir kısmı aşan intifa hakkı veya irat borcu ile terekesini yükümlü kılarsa, mirasçıları, intifa hakkının veya irat borcunun tenkisini ya da tasarruf edilebilir kısmı vererek bu yükümlülüğün kaldırılmasını isteyebilirler. Tenkis davasında davalı yalnızca muayyen mal vasiyetinde değil sağlar arası muamelelerde de tenkisi lazım gelen miktarın kıymetini vermek suretiyle tenkis konusu malı talep etmek yada tasarruf nisabı miktarı nakden almak seçimlik hakkına sahiptir. Bu değerler belirlenirken karar tarihine en yakın diğer belirlenecektir. Davada davalıdan seçimlik hakkını kullanması talep edilir. Davalı bu seçimlik hakkını kullanmaz ise bu takdirde davacıdan seçimlik hakkını kullanması istenir. Yani davalı seçimlik hakkını kullanmadığı taktirde seçme hakkı davacıya geçer ancak davacının seçme hakkını kullanmama imkanı yoktur.

Yasal mirasçılardan ancak saklı pay sahibi mirasçılar davacı olabilirler. Yalnızca saklı pay sahibi mirasçı olmak yetmez. Ayrıca mirastan pay alabilmesi de gerekir. Örneğin saklı pay sahibi anne veya babanın , miras bırakanın çocukları olduğu için, mirastan pay alabilme hakkı yoksa bu davada davacı sıfatı olamaz.

Saklı pay sahibi mirasçılardan tenkis davası açma hakkı olup da dava açmayan mirasçılardan alacaklı olan kişiler kendi alacakları ile sınırlı olmak kaydıyla dava açabilirler.

Birden fazla yasal mirasçı koşulları varsa birlikte dava açabilecektir. Bu durumda ihtiyari dava arkadaşlığı vardır zorunlu dava arkadaşlığı yoktur.

Mirastan feragat sözleşmesi imzalamış olan kişi bu davayı açamaz.

Hak Düşürücü Süre : Tenkis davası açma hakkı, mirasçıların saklı paylarının zedelendiğini öğrendikleri tarihten başlayarak bir yıl ve her halde vasiyetnamelerde açılma tarihinin, diğer tasarruflarda mirasın açılması tarihinin üzerinden on yıl geçmekle düşer. Bir tasarrufun iptali bir öncekinin yürürlüğe girmesini sağlarsa, süreler iptal kararının kesinleşmesi tarihinde işlemeye başlar.Tenkis iddiası, def'i yoluyla her zaman ileri sürülebilir.

Tenkis Davasında Yetkili Ve Görevli Mahkeme: Yetkili ve görevli olan mahkeme miras bırakanın son ikametgahı asliye hukuk Mahkemesidir.